Verimlilik Nedir? Nasıl Ölçülür?

Bir mal ya da hizmet üretmek için işgücü ve sermaye gibi girdilere ihtiyaç vardır. İşgücü, çalışan işçi sayısı veya çalışılan saat ile ölçülebilir. Sermaye ise, bir firmanın elinde bulunan alet, teçhizat, makine gibi varlıklarla; fikri mülkiyet gibi fiziksel olmayan varlıkları da içerir.

Bu üretim faktörlerinin kullanılmasıyla ortaya çıkan mal ve hizmetlerin toplamına çıktı veya üretim diyoruz.

Elimizdeki iş gücü ve sermaye ile ne kadar çıktı üretilebildiği verimlilik kavramı ile ilgilidir.

Gelin, verimlilik kavramını bir örnekle daha yakından tanıyalım:

Büyük bir ay çiçeği tarlası düşünelim. Tarlanın büyüklüğü, elimizdeki tohum ve gübre miktarı ile tarlanın bakımı ve sulanması için çalışan işçi sayısını dikkate alarak ne kadar ay çiçeği üretebileceğimizi yaklaşık olarak tahmin edebiliriz. Peki ya tarlayı genişletmeden, fazladan gübre satın almadan ya da işçi sayısını artırmadan daha fazla ay çiçeği üretmek mümkün mü? Sorunun cevabı evet, mümkün!

Diyelim ki daha modern sulama teknikleri uygulamaya başladık, işçilerin de bu tekniklerin uygulanması ve doğru gübre kullanımı konularında eğitim almalarını sağladık. İş gücünün eğitilmesi ve modern makinelerin kullanımıyla, üretilen ay çiçeği miktarında artış görürüz, yani tarlanın verimliliği artmış olur.

Peki verimliliği nasıl ölçeriz?

Verimliliği ölçmek için genellikle iki kavram kullanılır. Bunlardan ilki kısmi verimliliktir. Girdilerin biri ile çıktı arasındaki ilişki. Örneğin iş gücü verimliliği.  İşgücü verimliliği, çalışan işçi veya çalışılan saat başına düşen çıktı miktarını ifade eder.

Mesela bir çikolata fabrikasında günde 8 saat çalışan bir işçiyi düşünelim. Bu çalışanın günde 40 çikolata ürettiğini varsayalım. Bu durumda bu çalışanın verimliliği saatte 5 çikolata olarak ölçülür. İşçilerin becerileri, kullanılan teknoloji ve diğer girdilerdeki değişimler işgücü verimliliğini etkiler.

Ancak, verimliliğin ölçülmesinde yalnızca iş gücünün dikkate alınması yeterli olmayabilir.

Verimliliği ölçmek için kullanılan diğer bir kavram ise toplam faktör verimliliğidir. Üretim sürecinde iş gücünün yanında sermaye, teknoloji, enerji ve hizmetler gibi farklı üretim girdileri de kullanılır. Toplam faktör verimliliği, bu birleşik girdiler başına üretilen çıktıyı gösterir.

Fakat verimliliği ölçmek göründüğü kadar kolay değildir. Çünkü bazı girdi ve çıktıları tam olarak ölçemeyebiliriz. Örneğin alım satıma konu olmayan eğitim, sağlık gibi hizmetlerin verimliliğini ölçmek oldukça zordur.

Veya örneğimizdeki çikolata fabrikası yerine, akıllı telefon üreten bir teknoloji firması düşünelim. Bu firmanın akıllı telefon üretme sürecinde birçok aşama yer aldığı için hangi işçinin ne kadar değer yarattığını ölçmek zor olabilir, bu durumda verimliliği ölçmek için basit formüller yerine daha karmaşık endeksler kullanılması gerekir. İşte bu gibi nedenler verimliliği ölçmeyi zorlaştırır.