Arz ve Talep Nedir?

Arz ve talep, ekonomi biliminin iki temel kavramıdır. Ekonomideki pek çok olgu, arz ve talep kavramlarına dayanır. Genellikle bir grafikte şu şekilde gösterilirler.

Önce taleple başlayalım. Talep eğrisi, farklı fiyat seviyeleri için tüketicilerin ne kadar ürün istediğini gösterir. Bir malın fiyatı daha düşük olursa insanlar o üründen daha fazla satın almak ister. Fiyat yüksek olursa ise tam tersi, o üründen daha az satın almak ister. Satıcıların dönem dönem fiyatlarda indirim yapma sebebi de budur: Fiyatları düşürerek insanların daha fazla ürün satın almasını sağlamak.

Mesela şeftali suyu için talep eğrisini çizelim. Bir kutu şeftali suyunun fiyatı 5 TL iken, talep edilen şeftali suyu miktarı 1000 kutu olsun. Şeftali suyunun fiyatı 3 TL’ye düştüğünde talep edilen şeftali suyu miktarı artar, örneğin 1500 kutu olur. Yani fiyat düştükçe şeftali suyuna olan talep artar. Bu talep kanunudur.

Arz eğrisi ise bir ürünün tüm farklı fiyat seviyelerinde üreticilerin bu üründen ne kadar satmak istediğini gösterir. Üreticilerin bir kutu şeftali suyunu 5 TL’ye sattığını düşünelim. Şeftali suyu üretimini artırmak, daha çok fidan, gübre, su gerektirir. Ayrıca daha fazla şeftali suyu üretmek için işçi ve makine sayısının ve ödenen ücretlerin de artması gerekebilir. Yani daha fazla üretim, daha yüksek maliyet demektir. Bu nedenle üretilen miktar arttıkça fiyatlar da artar, şeftali suyunun fiyatı 8 TL’ye çıkar. Şimdi buna göre şeftali suyu için arz eğrisi çizelim.  Bir kutu şeftali suyunun fiyatı 5 TL iken 500 kutu şeftali suyu üretiliyordu. Üretim miktarı 800 kutuya çıktığında fiyat 8 TL’ye yükseldi. Yani arz edilen ürün miktarı arttıkça ürün fiyatı da arttı.

Öte yandan bir ürünün fiyatının artması, üretimin artmasına da yol açabilir. Şeftali suyunun fiyatı yükseldiğinde, üretim maliyeti daha yüksek olan üreticiler de şeftali suyu üretmek isteyebilir. Örneğin şeftali üretimine daha az elverişli bir yerdeki üreticiler artık yüksek maliyetleri göze alarak üretime başlayabilir.

Peki arz ve talep nelerden etkilenir?

Talep eğrisi, tüketicilerin gelir düzeyi, alternatif ürünlerin fiyatı, tüketicilerin sayısı, tüketicilerin tercihleri ve fiyat beklentilerinden etkilenir. Fiyat değişimleri talep eğrisi üzerinde bir değişime neden olurken, saydığımız diğer faktörler talep eğrisinin yer değiştirmesine neden olur. Örneğin tüketicilerin gelir düzeyi arttığında, şeftali suyu fiyatı değişmemesine rağmen tüketiciler daha fazla şeftali suyu talep eder.

Veya tüketiciler şeftali suyu yerine vişne suyu gibi başka bir ürün tercih etmeye başladıklarında fiyatı aynı kalmasına rağmen şeftali suyuna olan talep azalır.

Arz eğrisini etkileyen unsurlar ise üretimde kullanılan hammadde ve enerji fiyatları, teknolojik koşullar, piyasadaki üreticilerin sayısı ve üreticilerin kâr beklentileridir. Örneğin şeftali fiyatları arttığında şeftali suyu üretmek daha maliyetli olur. Aynı miktarda şeftali suyu için üreticiler daha yüksek ücret talep eder, arz eğrisi yukarı kayar.

Peki bir ürünün fiyatı nasıl belirlenir?

Ekonomide her bir ürün için arz miktarının talep miktarına eşitlendiği bir nokta bulunur. Bu noktaya denge noktası denir. Denge noktası arz ve talep miktarının hangi fiyat seviyesinde eşit olduğunu gösterir. Bu noktadaki arz ve talep miktarına denge miktarı, fiyata ise denge fiyatı denir.